Η τομάτα (Lycopersicon esculentum) είναι πολυετές φυτό που καλλιεργείται σαν ετήσιο για τους εδώδιμους καρπούς της. Καλλιεργείτε σε παγκόσμια κλίμακα κυρίως για την παραγωγή πολτού και για νωπή κατανάλωση. Ανήκει στην οικογένεια Solanaceae. Στην ίδια οικογένεια ανήκουν κι άλλα γνωστά μας λαχανικά και καλλωπιστικά φυτά όπως η πατάτα, ο καπνός, η πιπεριά, οι πετούνιες και άλλα. Η καταγωγή του φυτού είναι από το Περού. Για πρώτη φορά ήρθε στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε σαν καλλωπιστικό διότι για πολλά χρόνια πιστευόταν ότι οι καρποί της ήταν δηλητηριώδης. Ο μεγάλος αριθμός ποικιλιών και υβριδίων που έχουν δημιουργηθεί και υπάρχουν σήμερα στο εμπόριο, είναι θετικό στοιχείο για όποιον θέλει να καλλιεργήσει στον λαχανόκηπο του, καθώς μπορεί να επιλέξει με γνώμονα τις κλιματικές απαιτήσεις, αλλά και τον τύπο της τομάτας που επιθυμεί να έχει.
Μορφολογία-Βοτανικοί Χαρακτήρες
Η τομάτα (Lycopersicon esculentum). μπορεί να φτάσει σε ύψος ακόμα και τα 10 μέτρα , όμως συνήθως διατηρείται σε ένα ύψος 1 – 1,5 μέτρα .
Δημιουργεί πλούσιο και σχετικά βαθύ ριζικό σύστημα, που μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 75 εκατοστά .
Συνήθως σχηματίζει πολλούς βλαστούς που στα πρώτα στάδια είναι τρυφεροί και ευαίσθητοι, αλλά μετά γίνονται πιο σκληροί και ανθεκτικοί, χωρίς να ξυλοποιούνται.
Τα φύλλα είναι σύνθετα, με μέγεθος ανάλογο της ποικιλίας (15 - 25 εκατοστά ). Γενικά, οι μεγαλόκαρπες ποικιλίες έχουν πιο μακριά και πυκνά φύλλα. Τα φύλλα αναπτύσσονται σε ελικοειδή διάταξη πάνω στο βλαστό και το χρώμα τους είναι βαθύ πράσινο στην πάνω επιφάνεια και ανοιχτό πράσινο στην κάτω. Τόσο οι βλαστοί όσο και τα φύλλα φέρουν τριχίδια.
Τα άνθη είναι κίτρινου χρώματος και βρίσκονται πολλά μαζί, σε ταξιανθίες (3-20 άνθη/ταξιανθία). Ένας μέσος όρος επιθυμητός για την καλλιέργεια της τομάτας είναι 6 – 8 άνθη ανά ταξιανθία.
Ο καρπός είναι ράγα και μπορεί να είναι στρογγυλός, πεπλατυσμένος ή ακανόνιστος.
Απαιτήσεις στην Καλλιέργεια τομάτας
Δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικό φυτό και με τις σωστές φροντίδες, μπορεί να παράγει πολλούς και εύρωστους καρπούς. Αναπτύσσεται σε διάφορα εδάφη, αλλά καταλληλότερα θεωρούνται τα αμμοπηλώδη και πηλοαμμώδη, με καλή αποστράγγιση. Επιπλέον, θέλει εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία. Καλό είναι τα αμμώδη εδάφη ή τα βαριά αργιλώδη να αποφεύγονται. Ειδικά για τα αμμώδη εδάφη μπορεί να πετυχαίνουμε την πρωιμότητα της παραγωγής σε όμως βάρος της ποσότητας. Το pH του εδάφους πρέπει να κυμαίνεται από 6 – 6,5.
Απαιτεί θερμά κλίματα και καλό είναι ο λαχανόκηπος να είναι εγκατεστημένος σε ηλιόλουστασκίαση σημεία. Όμως σε περιπτώσεις υψηλών θερμοκρασιών (πάνω από 30οC) ή καύσωνα η θεωρείται απαραίτητη. Η άριστη θερμοκρασία ανάπτυξης κυμαίνεται από 21 – 23 οC.
Ο πολλαπλασιασμός της τομάτας γίνεται με σπόρο. Συνήθως πρώτα γίνεται σπορά σε σπορείο και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα τα μικρά φυτά μεταφύτευση στο τελικό σημείο, στο λαχανόκηπο. Έτοιμα σπορόφυτα υπάρχουν σε όλα τα κέντρα κήπου έτοιμα για μεταφύτευση. Η σπορά γίνεται συνήθως στα μέσα Μαρτίου και η μεταφύτευση από Απρίλιο – Ιούνιο, αναλόγως και της περιοχής. Η μεταφύτευση στο τελικό σημείο θα πρέπει να γίνει όταν έχουν αναπτυχθεί 6 – 8 φύλλα και το αργότερο όταν υπάρχουν κλειστά άνθη. Φυτό που έχει ήδη ανθίσει πριν την μεταφύτευση, δεν θα δώσει πολλούς και καλούς καρπούς.
Μετά την ολοκλήρωση της καλλιέργειας (μέσα Φθινοπώρου), θα πρέπει να αφαιρούνται τα παλιά φυτά και να γίνεται όργωμα του εδάφους, για να περάσει το χειμώνα. Πριν τη νέα φύτευση στα μέσα της άνοιξης θα πρέπει να αφαιρεθούν τα ζιζάνια, να γίνει φρεζάρισμα του εδάφους και να προστεθεί κοπριά ( συνήθως περίπου 15 μέρες πριν τη φύτευση). Στα κέντρα κήπου θα βρείτε διάφορα οργανικά λιπάσματα, κατάλληλα για τον οικιακό λαχανόκηπο, που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε. Πριν τη φύτευση, πρέπει να εγκατασταθεί το αυτόματο πότισμα στις θέσεις που θα μπουν τα νέα φυτά. Μετά τη φύτευση ακολουθεί καλό πότισμα. Οι αποστάσεις φύτευσης της τομάτας κυμαίνονται, αναλόγως του μεγέθους του λαχανόκηπου και της ποικιλίας της τομάτας και καλό είναι να αποφεύγεται η αλληλοσκίαση των φυτών.
Η υποστύλωση της τομάτας είναι αναγκαία από τα πρώτα στάδια της καλλιέργειας. Σε εντατικές καλλιέργειες τα φυτά τομάτας αναπτύσσονται σε ειδικές κατασκευές κάτι όμως που δεν είναι εφικτό για έναν οικιακό λαχανόκηπος. Η υποστήλωση στην συγκεκριμένη περίπτωση γίνεται με καλάμια και τα φυτά δένονται σε αυτά με ειδικά stick, για να μην τραυματίζονται οι βλαστοί.
Η τομάτα θέλει τακτικά ποτίσματα καθημερινά κυρίως τις πολύ ζεστές ημέρες. Καλό είναι να δημιουργούνται αυλάκια γύρω από το κάθε φυτό για να πέφτει εκεί το νερό. Προσθήκη υδατοδιαλυτού λιπάσματος πρέπει να γίνεται ανά 15 μέρες καθώς και τακτικά σκαλίσματα. Επιπλέον, το βλαστολόγημα είναι απαραίτητο για την αύξηση των ανθέων και γίνεται συνήθως όταν είναι μικρό το φυτό και πάνω από τα δύο φύλλα. Η μικρόκαρπη τομάτα (τύπου cherry) δεν κλαδεύεται. Ακόμη, σε τακτά διαστήματα καλό είναι να αφαιρούνται τα μαραμένα ή προσβεβλημένα φύλλα και σε εξαιρετικές περιπτώσεις και καρποί.
Η συλλογή των καρπών τομάτας γίνεται όταν είναι πλέον κόκκινοι και έχουν αποκτήσει έντονο κόκκινο χρώμα.
Γενικά, η τομάτα είναι ευπαθής σε προσβολές από διάφορους εχθρούς με πιο συχνές τον περονόσπορο ή την τεφρά σήψη (βοτρύτης) ή τις προσβολές από έντομα όπως οι αφίδες, οι αλευρώδης και οι λυριόμυζες. Πολύ συχνά επίσης, είναι τα εγκαύματα που προκαλούνται σε βλαστούς και καρπούς από την άμεση ακτινοβολία του ήλιου, ιδίως σε περιόδους καύσωνα.
Τα τελευταία χρόνια και λόγω έλλειψης χώρου αυξάνεται η φύτευση τομάτας σε μεγάλες γλάστρες ή ζαρντινιέρες. Για να είναι πετυχημένη η καλλιέργεια της τομάτας θα πρέπει το βάθος του δοχείου να είναι μεγαλύτερο από 20 εκατοστά , το χώμα να είναι καλό, πλούσιο και κατάλληλο για την τομάτα καθώς και να προστίθεται τακτικά υδατοδιαλυτό λίπασμα. Έχουν δημιουργηθεί «μίνι» ποικιλίες για φύτευση σε γλάστρες, ενώ και η τομάτα τύπου cherry φαίνεται να είναι κατάλληλη για παρόμοια φύτευση.
Έχουν δημιουργηθεί πάνω από 1700 ποικιλίες και υβρίδια. Υπάρχουν ποικιλίες που διαχωρίζονται κυρίως με βάση το μέγεθος των καρπών (πολύ μικρές, μικρές, μεσαίες, μεγάλες, πολύ μεγάλες). Γενικά, οι βελτιώσεις που γίνονται αφορούν την αύξηση της παραγωγής, την βελτίωση της ποιότητας (σχήμα, χρώμα, άρωμα), την βελτίωση της αντοχής του καρπού σε δυσμενής καιρικές συνθήκες και τις ασθένειες καθώς και στην πρωιμότητα της παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια αρχίζει να κερδίζει έδαφος και στους οικιακούς λαχανόκηπους η καλλιέργεια της μικρόκαρπης τομάτας (τύπου cherry).
Η κηπουρική, είναι ένα βήμα για την γεφύρωση του χάσματος που άνοιξε η αστικοποίηση και να ξαναβρούμε τον φυσικό μας βηματισμό.
